[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nie\ do wpływu elity na modę, albo sposób zachowania
się przy stole, albo formuły grzecznościowe. We
wszystkich tych dziedzinach rola elity jest oczywista; ale
Wielkość i upadek... 169
funkcja prawdziwej elity przywódczej na tym się nie
wyczerpuje. Propagując i wdra\ając przykładem określone rodzaje postępowania -
na przykład ochotniczy
udział w walce o wolność ojczyzny, pomaganie ludziom
w potrzebie czy okazywanie czci zasłu\onym - członkowie elit wytwarzają wśród
ludzi poczucie sensu działania. Zwiadomość obowiązków, których wypełnienie
przynosi satysfakcję, sama przez się wspomaga mo\liwość uzyskania przez
jednostkę poczucia sensu jej
własnego istnienia.
Im wa\niejszych decyzji \yciowych dotyczy wpływ
elity, tym donioślejsza jej rola w społeczeństwie. Wyjątkowa pozycja elity
przywódczej w Polsce wynikała z tego, \e przez wiele pokoleń, od końca XVIII
wieku, to
właśnie owa elita podsuwała narodowi cele i wzorce postępowania, których wybór
przynosił często w konsekwencji więzienie, Sybir, śmierć na polu walki, utratę
majątku lub przymus emigracji. Mo\liwości i sposoby
działania publicznego, które w większości krajów naszego kręgu kulturowego
określały przepisy prawa, podsuwały instytucje państwowe i samorządowe,
wytwarzały partie polityczne i niezliczone organizacje społeczne - w Polsce, a
zwłaszcza w zaborze rosyjskim, musiały być kształtowane przez nieformalną elitę
przywódczą.
Geneza i uzasadnienie elit
Skąd się biorą członkowie elit? W jaki sposób zyskują swój autorytet nauczycieli
zachowania, proroków, wizjonerów wytyczających cele i drogi do nich? Konkretna
geneza elit bywa w ró\nych czasach i kulturach
rozmaita. Elita - to zbiór ludzi, którzy spełniają kryteria surowsze, ni\
otaczająca ich społeczność. Zazwyczaj
dzieje się tak dlatego, \e stawiają sobie sami wy\sze
12 - Z Polski ...
170
wymagania; pisał o tym wyraziście Ortega y Gasset.
Elita w sensie, o którym tu mówimy, nie jest nigdy zjawiskiem sama w sobie (jak
np. zbiorowość rzemieślników czy wojowników), jest zawsze elitą w stosunku do
zbiorowości szerszej, wyró\nia się względem nie-elity.
I wyró\nia się nie na zasadzie jakiegoś własnego zadekretowania, ale dlatego, \e
przez innych za elitę zostaje uznana, \e w oczach innych na to wyró\nienie
zasługuje. Dlatego te\ grzechem śmiertelnym elity jest to, co Andrzej W.
Pawluczuk określił jako brak odpowiedzialności , a co w terminologii
psychologicznej
i w sposób bardziej bezceremonialny nazywa się obłudą. Okazuje się wówczas, \e
nie jest się tym, za co
się jest uznawanym, \e się na swoją elitowość nie zasługuje.
śeby więc swoją podstawową funkcję wzorotwórczą
pełnić i zachować, elita musi sama wobec siebie stosować te same kryteria,
których spełnianie w \yciu postuluje - ale stosować w stopniu wy\szym, stawiając
sama
sobie ostrzejsze wymagania.
Do tego, by propagować postępowanie zgodne
z bezpośrednimi interesami materialnymi członków
danej społeczności, nie są potrzebne \adne elity. Aatwo
te\ zauwa\yć, \e elity przywódcze - czy to inteligencja
polska pochodzenia szlacheckiego, czy np. amerykańscy
purytanie - postulowali zawsze takie zachowania, które pociągały za sobą
konieczność ryzyka albo wyrzeczeń. Elita, która przestanie stawiać innym (i
sobie)
wymagania - podpisze na siebie wyrok niepotrzebności. Warto przypomnieć, \e nasi
dziewiętnastowieczni
pozytywiści , zalecający pracę u podstaw czy pracę
organiczną , traktowali tę pracę jako obowiązek i środek do celów, którymi były
sprawiedliwość społeczna
i obrona zagro\onej polskości.
Wielkość i upadek... 171
Tradycje polskiej elity
W chwili utraty niepodległości przez I Rzeczpospolitą elity (zarówno
instytucjonalna, jak i przywódcza)
w Polsce wywodziły się wyłącznie z warstwy szlacheckiej. Aby swoją funkcję
przywódczą, wzorotwórczą, zachować - elita musiała od tej pory płacić coraz
[ Pobierz całość w formacie PDF ]